Ο Ξυλόφουρνος

Ο ξυλόφουρνος ήταν πολύ σημαντικός στα σπίτια της εποχής εκείνης (δεκαετία 60-70). Τον χρησιμοποιούσαν και στο μαγείρεμα αλλά και στη παρασκευή ψωμιού και παξιμαδιού. Λίγα ήταν τα σπίτια που δεν είχαν ξυλόφουρνο. Πολλές φορές αυτοί που δεν είχαν, χρησιμοποιούσαν τούς φούρνους άλλων σπιτιών.

Σε πολλά σπίτια ήταν τοποθετημένος και μέσα στο σπίτι στην κουζίνα. Συνήθως ομως ήταν μέσα σε κάποια αποθήκη, ή  σε κάποια παράγκα ώστε να μην βρέχεται. Στό σπίτι μας, ο παλιός φούρνος της γιαγιάς μου ήταν σε ενα σταύλο (στό αχίρι), μετά τον χαλάσαμε και ξαναέφταξε έναν μικρότερο ο πατέρας μου σε μιά μικρή εσωτερική αυλή που είχαμε το «αυλιδάκι». Στούς Βαρβαρους ο φούρνος ήταν πίσω από το μαγαζί του θείου μου Γιώργου κάτω από μιά παράγκα. Γενικά κάθε ένας τον τοποθετούσε οπου τον βόλευε. Στην Μυρτιά, πάντως, στο σημερινό σπίτι μου τον έχω στη πίσω αυλή.

Οι παλαιοί ήταν φταγμένοι ολοι με «χαλίκια», ειδικά δε οι θόλοι. Τα «χαλίκια» ηταν μικρά κομμάτια από σπασμένα πιθάρια, σταμιά η άλλα πήλινα αντικείμενα. Δηλαδή υλιικά χωρίς αξία. Ετσι το κόστος ήταν πολύ χαμηλό. Τίποτε δεν πήγαινε χαμένο, τότε. Και το δάπεδο του φούρνου ήταν  φτιαγμένο με μεγαλύτερα χαλίκια ή στην καλύτερη περίπτωση χρησιμοποιούσαν συμπαγή τούβλα.  Θυμάμαι οταν χαλάσαμε τον μεγάλο παλιό φούρνο της γιαγιάς μου πως ήταν φτιαγμένος. Κατ’ αρχήν είχε μιά βάση με πέτρες και πηλό (από  χώμα). Πάνω στη βάση είχε τοποθετηθεί ένα στρώμα 10 εκ. περίπου από προβατσουλιές (κοπριά από πρόβατα και κατσίκια που μοιάζει με μπίλιες). Σκεπάζαν την κοπριά με λίγο χώμα, και εκεί πάνω συναρμολογούσαν τα τούβλα του δαπέδου του φούρνου. Προφανώς η κοπριά έπαιζε το ρόλο της θερμομόνωσης, δεν άφηνε να φύγει η θερμμότητα του πάτου και έτσι ψηνόντουσαν σωστά οι πάτοι των ψωμιών.

 Ο θόλος ήταν φτιαγμένος, κτισμένος, μέ μικρά χαλικάκια. Επρεπε να είναι μικρά τα χαλίκια για να μπορεί να φτιαχτεί σωστά η περιφέρεια. Ηταν το ένα πλάι στο άλλο, το ένα πάνω στο άλλο καλά συναρμολογημένα κολλημένα μέ λίγο πηλό. Τότε, τουλάχιστον στα χωριά δεν είχαν πυρόχωμα που θα ήταν καλύτερο. Εκτιζαν με συμπαγή τούβλα τήν είσοδο. Στό κέντρο του θόλου, στο υψηλότερο σημείο άφηναν μιά μικρή οπή για να δημιουργείται ρεύμα αέρος και να αναβει καλύτερα ο φούρνος. Η οπή αυτή ήταν έτσι φτιαγμένη ώστε να μπορεί να κλείνει με κάποιο βρεμένο ύφασμα η τσουβάλι. Πολλές φορές για το σχηματισμό της οπής αυτής χρισιμοποιούσαν  κάποιο λαιμό από σταμνί.

Ενας εύκολος τρόπος κατασκευής, νεοελληνικός, είναι αυτός με τη χρησομοποίηση ενός πιθαριού. Εφτιαχναν μιά βάση και σ’αυτήν τοποθετούσαν οριζόντια το πιθάρι. Το εκτιζαν με πολύ λάσπη που επαιδε το ρόλο της θερμομόνωσης. Εσωτερικά έφτιαχναν λίγο χαμηλοτερα απο τη μέση τον πάτο με τσιμέντο και τούβλα. Δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτή η κατασκευή, αλλά ήταν εύκολη και το άναμα του φούρνου γινόταν με πολύ  λίγα ξύλα.

Το καπάκι του φούρνου το εφτιαχναν, συνήθως με μιά λαμαρίνα διαμορφωμένη ανάλογα.

Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για τον φούρνο ήταν το φτυάρι, ο τρίφτης και ο πανιστής. Το φτυάρι ήταν όλο ξύλινο πολύ λεπτό μπροστά και με μακρύ χερούλι. Χρησίμευε γιά να βάζουν, αλλά και να βγάζουν, τα ψωμιά αλλά και τα ταψιά και τις λαμαρίνες στο φούρνο. Ο τρίφτης ήταν ένα αρκετά μακρύ και σχετικά ίσιο ξύλο από κάποιο κλαδί δένδρου. Χρησίμευε για να ανακατεύουν τα ξύλα με τα κάρβουνα κατά τη διαδικασία του ανάμματος.Τέλος, ο πανιστής ήταν ένα μακρύ ξύλο από κλαδί δένδου που στήν μιά του ακρη ήταν δεμένο ένα τσουβάλι το οποίο το έβρεχαν και μ’ αυτό εβγαζαν από τον φούρνο τα αναμμένα κάρβουνα και τις ζεστές στάκτες σο τέλος του ανάμματος.

Η αρχή λειτουργίας του φούρνου είναι οτι ανάβουμε φωτιά μέσα στον φούρνο. Γύρω από την φωτιά είναι ο θόλος  και ο πάτος φτιαγμένα από χαλίκια και τούβλα τα οποία έχουν μεγάλη θερμοχωρητικότητα, απορροφούν την θερμότητα, βγάζουμε την φωτιά έξω, μετα βάζουμε μέσα το φαγητό τον κλείνουμε και σιγά σιγά αυτά τα υλικά αποβάλλουν την θερμότητα του έχουν απορροφήσει και ετσι ψηνεται το φαγητό μας. Δηλαδή, είναι πολύ σημαντικό να ανάψουμε σωστά το φούρνο ώστε ο θόλος και ο πάτος να απορροφήσουν την σωστή ποσότητα θερμότητας ικανής να μας μαγειρέψουν το φαγητό.

Κατα τα λεγόμενα στη περιοχή μας, τα καλύτερα ξύλα γιά τον φούρνο είναι τα λιόκλαδα, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και κλήματα αμπελιού, αχινοπόδια, αλλα και οτιδήποτε ξύλο μπορεί να δημιουργήσει φλόγα και κάρβουνα [θράκα]. Η φλόγα χρειάζεται γιατί κατευθύνεται πρός τα πάνω, δηλαδή γλείφει τα χαλίκια του θόλου και αυτά απορροφάνε ευκολότερα την θερμότητα. Τα κάρβουνα κάθονται κάτω και μεταδίδουν την θερμότητα στο πάτο. Και για να βοηθήσουμε και εμείς την την κατάσταση πιάνουμε τον τρίφτη και τρίβουμε με αυτόν τον πάτο, δηλαδή διευκολύνουμε την επαφή των κάρβουνων με τα άλλα ξύλα αλλά και με τον πάτο για να απορροφήσει ευκολότερα τη θερμότητα.

Ετσι λοιπόν αρχίζουμε το άναμμα βάζονταν λίγα λίγα και συνεχώς ξύλα. Μετά από λίγο ο θόλος μαυρίζει, μαζεύει πάνω του μια κάπνα. Συνεχίζουμε το άναμμα και κάποια στιγμή ο θόλος αρχίζει να καθαρίζει, τρίβουμε κάθε τόσο και τον πάτο. Οταν ο θόλος ξασπρίσει τελείως τότε ο φούρνος είναι έτοιμος.

Τα μεγέθη των φούρνων ποίκιλε. Ενα μέγεθος που χαρακτήριζε την χωρητικότητα ήταν οι οκάδες του αλευριού, σε μορφή βέβαια ψωμιού, που μπορούσε να χωρέσει. Ετσι έλεγαν οτι ενας φούρνος ήταν για 50 οκάδες αλεύρι. [μιά οκά είχε 1260 γραμμάρια]

Οι ξυλόφουρνοι είχαν την τιμητική τους στίς γιορτές , τα πανυγήρια και στούς γάμους και τα βαφτίσια. Τις παραμονές αυτών των γιορτών εφτιαχναν να αναγκαία ψωμιά, τα χριστουγεννιάτικα καί πασχαλινά κουλούρια καί ανήμερα των γιορτών αυτών τα ψητά.